Tủ sách của Thắng MéoĂn trưa với nhà kinh tế
Thứ Sáu, 1 tháng 5, 2015
Vào tháng 11 năm 1974, không lâu sau khi tôi đặt chân tới trường Đại học Chicago để bắt đầu chương trình cao học, tờ Wall Street Journal xuất bản một danh sách về “Các cách bắt nạt một nhà kinh tế”. Danh sách này do John Tracy McGrath viết ra và ông này đặt ra một loạt những câu hỏi đơn giản tới bẽ mặt về cuộc sống hàng ngày mà ông nghĩ rằng các nhà kinh tế không thể trả lời được: Tại sao một bao thuốc mua ở máy tự động lại đắt hơn một bao thuốc mua ở quầy tạp phẩm? Tại sao các tuyến đường đua không thể ban hành tiền lẻ với lượng tăng nhỏ hơn 20 xu? Tại sao soda cam đắt hơn xăng tới bốn lần?
Bữa tối hôm đó, bạn tôi và tôi – tất cả đều là sinh viên cao học năm đầu – có một trận cười thỏa thuê về những câu hỏi của McGrath. Chỉ với chút kiến thức ít ỏi về kinh tế học, tất cả những câu hỏi của ông này có vẻ quá dễ dàng.
Hôm nay, với gần 20 năm kinh nghiệm đã tích lũy được, tôi nghĩ rằng tất cả các câu hỏi của McGrath vừa khó lại vừa khiến người ta mê hoặc. Như những gì tôi còn nhớ thì những câu trả lời mà chúng tôi nhanh chóng tung ra trong bữa tối hôm đó không có gì hơn là những né tránh việc xem xét nghiêm túc những câu hỏi trên. Tôi tin rằng chúng tôi đã bàn luận qua loa hầu hết những câu hỏi đó bằng cách viện đến cụm từ “cung và cầu”, như thể chúng có ý nghĩa ghê gớm lắm. Dù có cho nó là thế nào đi nữa thì chúng tôi chắc rằng đó là tất cả những gì về kinh tế học.
Còn đây là những gì mà hiện giờ tôi nghĩ về kinh tế học. Đầu tiên, đó là việc quan sát thế giới với trí tò mò đích thực và thừa nhận rằng thế giới chứa đầy những bí ẩn. Thứ hai, đó là việc cố gắng làm sáng tỏ những bí ẩn theo những cách nhất quán với quan điểm chung là cách ứng xử của con người thường chỉ nhằm phục vụ một mục đích nhất định. Đôi lúc bản thân những bí ẩn đó – như những câu hỏi của McGrath – lại rất khó giải thích, vì vậy chúng ta rèn luyện bằng cách cố gắng làm sáng tỏ những bí ẩn tương tự trong thế giới hư cấu mà chúng ta sáng tạo ra và gọi chúng là các kiểu mẫu. Nếu mục đích chỉ nhằm hiểu được tại sao soda cam đắt hơn xăng thì chúng ta có thể bắt đầu bằng việc nghĩ về một thế giới nơi mà những thứ duy nhất người ta mua bao giờ cũng là soda cam và xăng. Nếu mục đích chỉ nhằm hiểu được tại sao một số cử tri cứ nhất nhất phản đối việc cấy silicon để nâng ngực thì chúng ta có thể bắt đầu bằng việc nghĩ về một thế giới nơi mà giới mày râu chọn bạn đời theo tiêu chuẩn duy nhất là kích cỡ của đôi gò bồng đào.
Chúng ta nghĩ về các kiểu mẫu không chỉ bởi chúng có tính thực tế, mà bởi suy nghĩ về các kiểu mẫu là bài khởi động hữu ích cho quá trình suy nghĩ về thế giới chúng ta đang sống. Mục đích của chúng ta luôn là nhằm hiểu được chính thế giới của chúng ta. Bước đầu tiên để hướng tới sự hiểu biết – và là bước mà chúng ta chưa biết đến khi chúng ta mới bước chân vào trường cao học – là thừa nhận thực tế rằng hiểu được thế giới là một việc không hề dễ dàng.
Cuốn sách này là bản tóm tắt những bài luận về việc nhà kinh tế suy nghĩ như thế nào. Nó nói về những điều bí ẩn đối với chúng ta, tại sao chúng ta nhăn trán trước chúng, và chúng ta giải mã những ẩn số ấy như thế nào. Nó đưa ra một số bí ẩn mà tôi nghĩ rằng đã được làm sáng tỏ và một số khác thì chưa có lời giải đáp. Có rất nhiều lý do chính đáng để học kinh tế học, nhưng lý do mà tôi luôn cố gắng nhấn mạnh trong cuốn sách này là, kinh tế học là một công cụ để làm sáng tỏ những bí ẩn, và làm sáng tỏ những bí ẩn lại hết sức thú vị.
Gần 10 năm trở lại đây, tôi có được đặc quyền tuyệt vời là ăn trưa mỗi ngày với một nhóm thám tử gia kinh tế lỗi lạc có tài năng phi thường − những người chưa từng thất bại trong việc truyền cảm hứng cho tôi bằng sự sắc sảo, khí chất độc đáo và khả năng tạo ra những điều kỳ diệu. Hầu như mỗi ngày, một ai đó sẽ ngồi xuống bàn ăn cùng với một điều huyền bí mới để làm sáng tỏ, hàng tá những lời giải kiệt xuất và độc đáo được đưa ra, hàng tá lý do phản đối được tung ra và chỉ đôi khi bị bác bỏ. Chúng tôi làm điều đó tuyệt nhiên chỉ vì niềm yêu thích.
Cuốn sách này là một ghi chép phong phú về những gì tôi học được sau mỗi bữa ăn trưa. Tôi đảm bảo rằng một vài ý tưởng là của chính tôi, nhưng tôi không biết chắc chắn chúng là những ý tưởng nào nữa. Rất nhiều ý tưởng khác tôi học được từ Mark Bils, John Boyd, Lauren Feinstone, Marvin Goodfriend, Bruce Hansen, Hanan Jacoby, Jim Kahn, Ken McLaughlin, Alan Stockman và biết bao khuôn mặt khác đã đến và đi trong suốt những năm qua. Tôi xin gửi lời cảm ơn chân thành tới những người đã đưa tôi đi cùng họ trong chuyến khám phá đầy lý thú đó.
Cuốn sách này cũng được dành tặng cho Bonnie Buonomo, quản lý nhà hàng, người đã tạo nên một bầu không khí lý tưởng nhất để nhóm chúng tôi thảo luận, và dành cho quán Tivoli Coffee ở Rochester, đã thách thức các quy luật kinh tế, cho phép tôi được ngồi đó mãi mà chỉ lấy giá của một ly cà phê mỗi ngày trong khi tôi soạn bản nháp cuối cùng.
BÀI ĐĂNG MỚI
All comments [ 0 ]
Your comments